Heb je onlangs een bezoek gebracht aan het Zalkerbos? Dan zijn je waarschijnlijk de oranje stippen en de ringen onderaan de bomen waar de bast is weggehaald opgevallen. Wat betekenen die markeringen, waarom zijn er bomen geringd? Op deze vragen lees je in dit artikel het antwoord. We zoomen eerst in op wat voor soort bos het Zalkerbos is en waarom het belangrijk is om het bos op een bewuste manier te beheren.
Uniek groen erfgoed
Het Zalkerbos is een hardhoutooibos. Dat is een bijzonder soort bos in de buurt van een rivier, dat niet direct aan de oever ligt maar iets hoger. Soms overstroomt het gebied, waar de planten en bomen goed tegen kunnen en wat ze zelfs nodig hebben. Het is een bos, waar veel soorten planten en bomen kunnen leven. Het Zalkerbos is om twee redenen uniek: het gaat om een bostype dat bijna niet meer voorkomt in Nederland, terwijl het bijzondere soorten bomen, struiken en planten bevat.
Daarnaast heeft het eeuwenlang gefunctioneerd als hakhoutbos. Dat is een oude beheervorm die nog maar weinig voorkomt in Nederland. Het is hetzelfde principe als een knotwilg maar dan lager bij de grond gehakt. Het beheer bestaat uit het periodiek kappen van delen van het bos waarna de bomen weer opnieuw uitlopen vanuit de stobbes. Hierdoor blijven individuele bomen veel langer leven, alleen de staken worden regelmatig afgezaagd. Het Zalkerbos is heeft naast een grote natuurwaarde ook een hoge cultuurhistorische waarde.
De staat van het bos
In de afgelopen eeuwen heeft de mens aardig wat invloed op het Zalkerbos gehad. Niet alleen is veel van het bos gekapt voor weilanden en akkers, waardoor slechts een klein stuk behouden is. Ook zijn er in het resterende bos veel bomen en struiken aangeplant, die de oorspronkelijke flora niet ten goede komen. Dat is iets wat gebeurde in een tijd voordat men wist dat flora met een andere oorsprong onverstandig was om aan te planten. Inmiddels weten we meer. In totaal is meer dan de helft van alle flora niet oorspronkelijk, zoals bijvoorbeeld de Noorse esdoorn, de Kerspruim en de Canadapopulier. Dit blijkt uit onderzoek van Bert Maes en Lodewijk van Kemenade, twee bosexperts. Lodewijk: “Een deel van deze bomen en planten groeien snel. Zo snel dat ze oorspronkelijke soorten gaan verdringen en uiteindelijk het hele bos overnemen. Als we niet ingrijpen, blijft er van het hardhoutooibos uiteindelijk weinig over.”
Natura 2000 biedt kansen
De biodiversiteit en natuurwaarden, de basis waarop we leven, gaan al tientallen jaren sterk achteruit. Daarom heeft ieder EU-land in de jaren ’90 allerlei natuurgebieden aangewezen om extra te beschermen en te versterken: de Natura 2000-gebieden. Het doel is om de natuurwaarden zo goed mogelijk te herstellen en te behouden voor de toekomst. Voor het Zalkerbos gelden ook enkele Natura 2000-opgaves: het bos wordt uitgebreid waar dat mogelijk is en het bos wordt hersteld en verbeterd. Deze opgaves zijn een kans om dit unieke groene erfgoed te behouden en te versterken.
Bewust bosbeheer: gestaag en met hulp van bosexperts
Positief is dat met goed beheer het bos hersteld kan worden. Een bos ontwikkelt zich langzaam. Dit geldt ook voor het herstelbeheer. Lodewijk licht toe: “Hiervoor geldt een oude bosbouwwijsheid: früh, oft und mässig. Vroeg beheren, vaak beheren en een matige beheeringreep per keer. Als je met grote machines ingrijpt en ongewenste boomsoorten op grote schaal verwijdert, verstoor je de natuur te veel. Dat heeft negatieve gevolgen voor de bosontwikkeling. Daarom verbeteren we het bos geleidelijk aan. We maken groeiruimte in het bos voor de oude hakhoutstoven van iep, es en zwarte els.”
Eerste stap wordt nu gezet
Op dit moment werkt Lodewijk samen met onder andere vrijwilligers uit Zalk aan de eerste stap naar een gezond Zalkerbos. Dat is het weghalen van een groot deel van de gewone en Noorse esdoorns. Deze bomen zijn aangeplant, groeien snel en overgroeien de eeuwenoude hakhoutstoven die daardoor kunnen sterven. De bomen die eruit mogen, zijn gemarkeerd en worden nu geringd. Dat is ringen is het volledig afschillen van de bast rondom de stam van de boom. De boom sterft dan geleidelijk af. Hierdoor komt er steeds meer ruimte en licht zodat de hakhoutstoven kunnen overleven.
In de bosdelen die vanaf 2015 zijn aangeplant is ook met het hakhoutbeheer gestart. Daar zijn eerst de bomen die opnieuw uit moeten lopen afgezaagd. Dat ziet er vreemd uit, maar de gemeente heeft daar goed over nagedacht. Zo is er werkruimte gecreëerd om de Siberische iepen eruit te kunnen halen en was meteen duidelijk welke bomen eruit moesten. Die zijn met wortel en al uit de grond getrokken. Er wordt nog gecontroleerd of er geen uitlopers gaan groeien uit de stukjes wortel die nog in de grond zitten.
Beheer- en onderhoudsplan wordt aan gewerkt
Op dit moment is Natuur en Milieu Overijssel druk bezig om, in overleg met eigenaren en beheerders, een beheer- en onderhoudsplan te ontwikkelen. Daarin maken ze afspraken met de grondeigenaren over het toekomstige beheer van het bos (en overigens ook de graslanden).
Anne-Floor Zuurbier
Projectleider Natuur & Gebiedsprocessen
Natuur en Milieu Overijssel
